تاريخچه بيمه آتش‌سوزي
ذكر اين نكته ضروري است كه پوشش بيمه آتش‌سوزي براي اولين بار جهت حفظ و حراست اماكن تجاري و منازل‌مسكوني در اروپا به وجود آمد. بلافاصله بعد از آتش‌سوزي بزرگي كه در سال ۱۶۶۶ در لندن از يك دكان نانوايي آغازشد و بزودي به ساختمانهاي مجاور توسعه پيدا كرد و در نتيجه ۴۰۰ كوچه وخيابان شهر لندن به مساحت تقريبي۱۷۵ هكتار شامل حدود ۱۳۰۰۰ واحد مسكوني و تجاري از بين رفت، لزوم ارائه پوششهاي بيمه‌اي آتش سوزي‌احساس شد.
اين آتش سوزي چهار روزه كه خسارات جبران‌ناپذيري به بار آورد باعث شد كه ساير كشورهاي اروپايي به فكر ارائه‌اين پوشش‌ها بيفتند و به همين دليل اولين پوششهاي بيمه‌اي آتش سوزي توسط اتحاديه‌هاي صنفي پيش بيني شد.بعد از آتش سوزي سال ۱۶۶۶ ميل ادي، چهار مؤسسه و شركت در انگلستان اقدام به ارائه‌پوششهاي آتش سوزي كردندكه عبارتند از :
– اولين مؤسسه تأسيس شده به نام اداره آتش‌سوزي بود كه بعد از مدتي فعاليت نام خود را به فنيكس‌تغيير داد.
– مؤسسه دوم كه از سوي شهرداري لندن براي ارائه پوشش بيمه آتش‌سوزي تأسيس شد كورپوريشن آف‌لندن ناميده مي‌شد كه نتوانست درجامعه موفقيتي به دست آورد و تعطيل شد.
– سومين مؤسسه‌اي كه در سال ۱۶۸۳ به رقابت با اداره آتش‌سوزي لندن پرداخت به نام مؤسسه دوستان معروف شد. با نگاهي به بيمه‌نامه‌هاي اين‌مؤسسه درمي‌يابيم كه نرخ آتش‌سوزي براي منازلي كه با چوب ساخته شده‌بود دو برابر بقيه تعيين مي‌شد. آخرين اين گونه مؤسسات كه در لندن به ثبت رسيد به صورت تعاوني اداره مي‌شد و مقررات و اساسنامه خاص‌خود را داشت. اين شركت براساس ضوابط و مقررات اساسنامه خود، براي بيمه‌نامه‌هاي صادر شده اعضاي خود،حق عضويتي دريافت مي‌داشت. ترجمه به ثبت رسيده نام اين شركت عبارت است از مؤسسه دوستان براي‌بيمه‌كردن ساختمانها در مقابل آتش‌سوزي. اين شركت بعدها باتوجه به‌علامت تجاري خود كه دودست بود به‌نام دست در دست شهرت يافت. بعد از انقلاب صنعتي اروپا و تأسيس واحدهاي صنعتي و كارخانه‌هاي مختلف گسترش و پيچيدگي توليد باعث‌شد كه بيمه آتش‌سوزي و شرايط بيمه‌نامه‌هاي صادر شده هم دچار تحول و پيچيدگي گردد و روند رشد و تكامل اين‌رشته بيمه‌اي باتوجه به نيازهاي ايجاد شده سرعت چشمگيري پيدا كند; زيراسرمايه‌گذاراني كه در بخش صنايع به‌سرمايه‌گذاري پرداخته بودند به خطرات نهفته در راه اين سرمايه‌گذاري واقف بودند و به همين‌دليل نياز به حفظسرمايه‌ها باعث شد تا بيمه آتش‌سوزي بسرعت رشد و توسعه پيدا نمايد.
بيمه آتش‌سوزي
اصولا در صدور بيمه‌نامه آتش‌سوزي بايد سه اصل حسن نيت، نفع بيمه‌اي و اصل جبران‌خسارت وجود داشته باشد تا بيمه‌نامه بر اصول صحيح و درستي استوار باشد، زيرا بيمه‌گذار موظف‌است كليه سئوالات مندرج در فرم پيشنهاد بيمه آتش‌سوزي را براساس حسن نيت و با دقت پاسخ دهد.در عوض بيمه‌گرموظف است كه در صورت بروز حريق و ايجاد خسارت، حداكثر خسارات مالي حادث‌شده را باتوجه به شرايط بيمه‌نامه، و مشروط بر اين كه از سرمايه بيمه‌اي تجاوزنكند در وجه بيمه‌گذاربپردازد. اولين مرحله رسيدگي به خسارت اعلام شده، توسط بيمه‌گر همان توجيه و رسيدگي به مسئله‌نفع بيمه‌اي‌بيمه‌گذار در مورد بيمه است.
در مورد خسارات ناشي از آتش‌سوزي، بسياري از مردم به مفاهيم آتش، آتش‌سوزي و خسارات‌ناشي از آتش‌سوزي استناد مي‌كنند، بدون اين كه از نقطه‌نظر قوانين بيمه‌اي از تعريف دقيق آتش‌سوزي ومفهوم واقعي آن اطلاع داشته باشند بنابراين‌درعرف‌بيمه، خسارات‌ناشي‌از آتش‌مفيد (آتش‌بخاري،اجاقهاي‌پخت و پز) تا زماني كه‌در مكان تعبيه شده قرار داشته باشد داراي پوشش بيمه‌اي نيست، لذا دربيمه‌نامه آتش‌سوزي آتش را چنين تعريف كرده‌اند در اين بيمه‌نامه منظور ازآتش عبارت است از تركيب‌هر ماده با اكسيژن به شرط آن كه با شعله همراه باشد.
در بيمه‌نامه آتش‌سوزي، نه تنها خطرات مستقيم ناشي از آتش‌سوزي تحت پوشش قرار دارد، بلكه‌خسارات غيرمستقيم ناشي از نشت حرارت، دود، خاكستر، آب، مواد شيميايي آتش‌نشاني و خراب‌شدن مورد بيمه هم داراي پوشش بيمه‌اي است. شركتهاي بيمه، بيمه‌نامه‌هاي آتش‌سوزي را به چندين‌صورت صادر مي‌كنند كه هريك از آنها به منظوري و با هدف ارائه خدمت مناسب خواست و ميل‌بيمه‌گذاران طرح‌ريزي شده است تا بخشي از مشكلات آنها را حل كند. انواع شناخته شده اين بيمه‌نامه‌در ايران عبارتند از :
بيمه‌نامه آتش‌سوزي با سرمايه ثابت
با اين نوع پوشش بيمه‌اي، بيمه‌گر خسارات ناشي از آتش‌سوزي به اموال مورد بيمه را تا حداكثرسرمايه مندرج در بيمه‌نامه و به ميزان زيان وارد شده جبران مي‌كند. اصولا خسارات پرداختني‌نمي‌توانداز مابه‌التفاوت ارزش هريك‌از اقلام‌بيمه‌شده بلافاصله‌قبل و بعداز بروز خسارت و يا در صورت‌وقوع حادثه منجر به خسارت كلي، از مبلغ بيمه شده هريك از اقلام خسارت ديده بيشتر باشد. بيمه‌گذاردر زمان اخذ پوشش بيمه‌اي بايد دقت كند كه اموال خود را به قيمت واقعي آن بيمه كند، در غير اين‌صورت براساس ماده ۱۰ قانون بيمه در صورتي كه مالي به كمتر از ارزش واقعي خود بيمه شده باشد،بيمه‌گرفقط به‌تناسب مبلغي‌كه بيمه‌كرده به‌قيمت‌واقعي مال‌مسئول جبران‌خسارت بيمه‌گذار خواهد بود.
بيمه‌نامه عمومي يا اظهارنامه‌اي
همانطور كه قبلا ذكر شد، معمولا شركتهاي بيمه، در زمان صدور بيمه‌نامه‌هاي آتش‌سوزي، سرمايه‌معيني را براي ماشين‌آلات و يا مواد اوليه و يا در جريان ساخت به عنوان حداكثر سرمايه براي پرداخت‌خسارت در بيمه‌نامه قيد مي‌كنند. اين حداكثر سرمايه معمولا از طرف بيمه‌گذار تعيين مي‌شود. امروزه‌باتوجه به پيچيدگي واحدهاي توليدي، صنعتي و حجم مبادلات و كالايي كه هر روز به انبارها وارد و يا ازآن خارج مي‌شود و درنظر گرفتن تورم و افزايش قيمتها در مدت كوتاه باعث شده كه صاحبان صنعت وتوليد كنندگان پوشش بيمه‌اي مورد نياز خود را به نحوي دريافت كنند كه در صورت بروز حادثه حريق،سرمايه‌هاي تحت پوشش بيمه‌اي به ارزش روز بوده و در زمان وجود نوسانات شديد در قيمت و يا درميزان موجودي، نياز به افزايش و يا كاهش آن از طريق صدورالحاقيه نباشد.
از ويژگيهاي خوب اين نوع پوشش بيمه‌اي آن است كه در بيمه‌نامه‌هاي اظهارنامه‌اي، سقف‌حداكثري براي تعهد بيمه‌گر در مورد جبران خسارت معين مي‌شود و بيمه‌گذار هم براساس شرايطبيمه‌نامه و مدت تعيين شده در آن براي اعلام موجودي خود در طول مدت اعتبار بيمه‌نامه اقدامات لازم‌را انجام مي‌دهد. براساس توافق انجام شده، اعلام ميزان موجودي مي‌تواند ماهانه، سه ماهه و يا كمتر وبيشتر باشد، اما بايد اضافه كرد، كه هرچه فاصله مدت اعلام موجودي كمتر باشد، در زمان بروز خسارت‌رقم واقعي‌تر و صحيح‌تر محاسبه خواهد شد، اما در صورتي كه بيمه‌گذار براساس شرايط قرارداد عمل‌نكرده، موجودي خود را بموقع اعلام نكند، در صورت بروز خسارت، حداكثر مبلغ بيمه شده مأخذ ومبناي محاسبه خسارت قرار خواهد گرفت و بيمه‌گر ضمن انجام حسابرسي دفترها، اسناد و مدارك‌معتبر بيمه‌گذار، نسبت به تعيين موجودي و تسويه خسارت اقدام خواهد كرد. محاسبه حق بيمه اين‌گونه بيمه‌نامه‌ها به صورت موقت است و به مأخذ حداكثر سقف مندرج در بيمه‌نامه دريافت مي‌شود.اما ممكن است اظهارنامه‌هاي ارسالي از سوي بيمه‌گذار كمتر از سقف سرمايه بيمه‌نامه باشد كه در اين‌صورت بيمه‌گر و بيمه‌گذار توافق مي‌كنند كه ۷۵% حق بيمه سقف قرارداد پرداخت شود و حق بيمه‌قطعي پس از پايان دوره بيمه‌نامه و بررسي اظهارنامه‌هاي ارسالي محاسبه گردد. اما به هر حال حق بيمه‌قطعي در هيچ زمان كمتراز ۵۰% حق بيمه اصلي بيمه‌نامه نخواهد بود.
به هر حال در زمان صدور بيمه‌نامه‌هاي اظهارنامه‌اي بايد دقت كرد كه اظهارنامه‌هاي ارسالي بدقت‌مورد رسيدگي قرار گيرد و ارسال آنها هم بموقع صورت پذيرفته و مبلغ اظهارنامه نيز از حداكثر سقف‌بيمه‌نامه بيشتر نباشد، زيرا حداكثر تعهد بيمه‌گر همان سقف بيمه‌نامه است و چنانچه بيمه‌گذار موجودي‌بيشتري در انبار دارد حتماًً بايد طي الحاقيه‌اي سقف بيمه‌نامه را افزايش دهد.
بيمه‌نامه آتش‌سوزي با شرايط جايگزيني و بازسازي
كاربرد اين نوع بيمه‌نامه در زماني توصيه مي‌شود كه ارزش واحدهاي صنعتي و تجاري و يا صنفي به‌دليل اعمال ضريب استهلاك يا مستهلك شده و يا به ۵۰% و يا بيشتر كاهش يافته‌است درصورتي‌كه‌جايگزيني و يا بازسازي‌همين‌واحدهاي مستهلك‌شده به‌دليل شرايط خاص اقتصادي جامعه به چندين‌برابر افزايش يافته است. درصورت وجود چنين شرايطي، بيمه‌گر توافق مي‌كند كه بيمه‌گذار كليه‌تأسيسات و دارايي‌هاي خودرا مجدداًً و به ارزش روز ارزيابي كند و آنها را با قيمتهاي جديد تحت‌پوشش درآورد. دراين‌حالت چنانچه اموال موردبيمه به‌علت‌بروز يكي‌ازخطرات مشمول‌بيمه تلف‌شده‌و يا خسارت‌ببيند، بيمه‌گر نسبت‌به تعمير و بازسازي ساختمان آسيب‌ديده و چنانچه ماشين‌آلات واحدصنعتي باشد، نسبت به جايگزيني‌آن اقدام‌لازم را انجام خواهدداد. يكي از جنبه‌هاي مهم و حياتي‌بيمه‌نامه كه نمونه بارز ارائه خدمات قابل قبول شركت بيمه است، در انجام عمل بازسازي و جايگزيني‌در اسرع وقت و در واقع در مدت زمان متعارف و قابل قبول است.
خسارت و هزينه‌هاي قابل تأمين
بيمه مركزي ايران در راستاي اهداف خود براي تنظيم و تعميم و هدايت امر بيمه در ايران و حمايت‌بيمه‌گذاران و بيمه شدگان شرايط جديد بيمه‌نامه‌هاي آتش‌سوزي را در تاريخ۲۷/۸/۶۶ به تصويب‌شوراي عالي بيمه رسانيد و شركتهاي بيمه موظف شدند كه شرايط جديد را از سال ۱۳۶۷ به اجرادرآورند. ۳ سال بعد از اين تاريخ، تعرفه بيمه آتش‌سوزي و خطرات اضافي (تبعي) مشتمل بر ۱۶ ماده و۷ تبصره در تاريخ ۴/۶/۱۳۷۰ به تصويب شوراي عالي بيمه رسيد و براساس آن خطرات آتش‌سوزي به۹ طبقه تقسيم گرديد كه حداقل نرخ طبقه يك ۰/۳ در هزار وطبقه نه ۴/۲ در هزار تعيين شد.
براساس شرايط جديد، خسارت و هزينه‌هاي قابل تأمين آن به شرح زير مشخص شده است.
۱- خسارتهاي مستقيم ناشي از آتش، صاعقه و انفجار داراي پوشش بيمه‌اي است.
۲- خسارت و هزينه‌هايي كه به منظور جلوگيري از توسعه خسارت از طرف بيمه‌گذار انجام‌مي‌شود تحت پوشش بيمه‌اي است.
۳- هزينه‌هاي ناشي از نقل مكان ضروري مورد بيمه و يا خسارات ناشي از اين گونه عمليات كه به‌منظور نجات كالاي مورد بيمه صورت پذيرفته باشد.
۴-در صورت موافقت بيمه‌گر و پرداخت حق بيمه اضافي مربوط، مي‌توان خطرات اضافي(تبعي) ديگري از قبيل زلزله، طوفان، سيل، سقوط هواپيما، ضايعات آب و برف و شكست شيشه راتحت پوشش قرارداد. اين خطرات اضافي معمولا به صورت يك الحاقيه جداگانه و ضميمه بيمه‌نامه‌اصلي تحت پوشش بيمه‌اي قرار مي‌گيرد.
در صورت بروز خسارت در محل و مكان مورد بيمه، خسارات قابل پرداخت در هر مورد نمي‌تواندبيشتر از مابه‌التفاوت ارزش هريك از اقلام بيمه شده بلافاصله قبل و بعد از وقوع خسارت و يا در صورت‌خسارت كلي بيشتراز مبلغ بيمه شده هريك از اقلام
خسارت و هزينه‌هاي غيرقابل تأمين
بيمه‌نامه آتش‌سوزي مانند ساير بيمه‌نامه‌ها داراي استثنائاتي است كه چنانچه منشأ و مبدأ خطر يكي‌از اين استثنائات باشد بيمه‌گر تعهدي در جبران خسارت ندارد. بعضي از اين خطرات كه به عنوان‌استثنائات ذكر شده‌اند با توافق بين بيمه‌گر و بيمه‌گذار و پرداخت حق بيمه اضافي مربوطه مي‌تواندتحت پوشش بيمه‌اي قرار گيرد. خطرات استثناء شده عبارتند از:
– خسارات ناشي از جنگ، جنگ داخلي، شورش، آشوب، بلوا، قيام، انقلاب، كودتا، اغتشاشات داخلي و يا اقدامات احتياطي و انتظامي.
– خسارات ناشي از زلزله، ريزش زمين، سيل، آتشفشان، طغيان رودخانه، حريق تحت‌الارضي وبلاياي آسماني (خطرات فاجعه يا خطرات طبيعي).
– خسارات ناشي از انفجار مواد منفجره (ديناميت، تي ان تي و باروت)
– خسارات ناشي از انفجار اتمي، اشعه راديواكتيويته و يون‌زا
– خسارات وارد به مسكوكات، پول، اوراق بهادار، فلزات قيمتي، جواهرات و سنگهاي گرانبها.
– خسارات وارد به اسناد، نسخ خطي و هزينه بازسازي، جمع‌آوري مجدد اطلاعات و يا تنظيم دفاتربازرگاني